Fundusz sołecki

1.    Fundusz sołecki jest formą budżetu partycypacyjnego.
2.    Fundusz sołecki to środki finansowe wyodrębnione w budżecie gminy, które są zagwarantowane dla sołectw na wykonanie przedsięwzięć służących poprawie warunków ich życia. To zebranie wiejskie – czyli mieszkańcy danego sołectwa podejmują decyzje na co mają zostać wykorzystane ww. środki finansowe. Dlatego też, to samym mieszkańcom zależy na tym, aby środki były wydawane w sposób prawidłowy i efektywny.
3.    Ustawą o funduszu sołeckim wprowadzono zestandaryzowany system wsparcia inicjatyw lokalnych, który umożliwia realizację ważnych społecznie przedsięwzięć na terenie sołectwa. Dzięki ustawie o funduszu sołeckim nastąpił znaczny wzrost aktywności społecznej i inicjatyw obywatelskich na terenach wiejskich.

Zasady tworzenia i realizacji funduszu sołeckiego

1.    Decyzja o utworzeniu funduszu sołeckiego pozostaje w gestii rad gmin.
2.    Zasady tworzenia i realizacji funduszu sołeckiego oraz zasady zwrotu (z budżetu państwa) części wydatków wykonanych w ramach funduszu sołeckiego (obecnie wysokość zwrotu wynosi 20, 30 i 40%, najwyższy zwrot dostają gminy najuboższe, a najmniejszy te najbogatsze) – reguluje ustawa o funduszu sołeckim.
3.    Fundusz sołecki jest realizowany od 2009 r. Biorąc pod uwagę liczbę gmin w których funkcjonuje fundusz można stwierdzić, że jest to rozwiązanie zgodne z oczekiwaniami społeczności wiejskiej. W latach 2009 – 2013 ok. 55% gmin, w których są sołectwa, tworzyło fundusz sołecki. Od 2014 r. liczba gmin w których realizowany jest fundusz sołecki systematycznie rośnie i wynosi obecnie ok. 70% gmin w których są sołectwa.
4.    Zgodnie z przepisami ustawy „pełen cykl” dotyczący realizacji „jednego” funduszu sołeckiego trwa 3 lata (np. w roku 2024 gmina decyduje o wyodrębnieniu w budżecie gminy funduszu sołeckiego, który jest realizowany w 2025 r., a w 2026 r. następuje zwrot z budżetu państwa części wydatków wykonanych w ramach funduszu sołeckiego) – czyli: planowanie, realizacja, zwrot. 
5.    Oznacza to, że w jednym roku – np. w roku 2024 – gmina podejmuje zarówno decyzję o wyodrębnieniu (bądź niewyodrębnieniu) w budżecie gminy środków stanowiących fundusz sołecki w roku 2025; poszczególne sołectwa z terenu danej gminy realizują przedsięwzięcia zaplanowane do realizacji w poprzednim roku oraz gmina występuje ze stosownym wnioskiem do wojewody o zwrot z budżetu państwa części wydatków wykonanych w ramach funduszu sołeckiego w roku 2023.

Fundusz sołecki w liczbach

Liczba gmin, w których wyodrębniono fundusz sołecki – podjęcie przez rady gmin  stosownych „decyzji” o realizacji funduszu – etap planowania – realizacja funduszu w następnym roku 
(na podstawie danych przekazywanych przez Krajową Radę Regionalnych Izb Obrachunkowych: lata 2009 – 2012; od roku 2013 - na podstawie danych przekazanych przez wojewodów):
•    w roku 2009 – 1178
•    w roku 2010 – 1122
•    w roku 2011 – 1165
•    w roku 2012 – 1174
•    w roku 2013 – 1184
•    w roku 2014 – 1419
•    w roku 2015 – 1498
•    w roku 2016 – 1510
•    w roku 2017 – 1551
•    w roku 2018 – 1596
•    w roku 2019 – 1593
•    w roku 2020 – 1527
•    w roku 2021 – 1498
•    w roku 2022 – 1501
•    w roku 2023 – 1522
•    w roku 2024 – 1620
•    w roku 2025 – 1668 

Ogólna liczba gmin w kraju – 2479. Liczba gmin w których są sołectwa – 2172 (dane GUS z 22 lipca 2025 r.). Według stanu na dzień 31 grudnia 2024 r. liczba sołectw w Polsce – 40 824 (dane GUS - BDL).

Kwota wydatków wykonanych w ramach funduszu sołeckiego w latach 2010 – 2024 i zaplanowanych (przez gminy) do realizacji w latach 2025-2026
•    w roku 2010 – ok. 168 mln zł
•    w roku 2011 – ok. 205 mln zł
•    w roku 2012 – ok. 234 mln zł
•    w roku 2013 – ok. 250 mln zł
•    w roku 2014 – ok. 270 mln zł
•    w roku 2015 – ok. 336 mln zł
•    w roku 2016 – ok. 384 mln zł
•    w roku 2017 – ok. 403 mln zł
•    w roku 2018 – ok. 502 mln zł
•    w roku 2019 – ok. 565 mln zł
•    w roku 2020 – ok. 579 mln zł
•    w roku 2021 – ok. 626 mln zł
•    w roku 2022 – ok. 668 mln zł
•    w roku 2023 – ok. 726 mln zł 
•    w roku 2024 – ok. 842 mln zł
•    w roku 2025 – zaplanowano wydatki na poziomie – ok. 850 mln zł
•    w roku 2026 – zaplanowano wydatki na poziomie – ok. 1 mld zł

Wysokość zwrotu z budżetu państwa części wydatków wykonanych w ramach funduszu sołeckiego
•    w roku 2011 – 43 824 tys. zł (ok. 44 mln)
•    w roku 2012 – 51 173 tys. zł (ok. 51 mln)
•    w roku 2013 – 58 363 tys. zł (ok. 58 mln)
•    w roku 2014 – 62 393 tys. zł (ok. 62 mln)
•    w roku 2015 – 90 267  tys. zł (ok. 90 mln)
•    w roku 2016 – 116 138 tys. zł (ok. 116 mln)
•    w roku 2017 – 119 745 tys. zł (ok. 120 mln)
•    w roku 2018 – 123 594 tys. zł (ok 124 mln)
•    w roku 2019 – 125 677 tys. zł (ok. 126 mln) 
•    w roku 2020 – 129 908 tys. zł (ok. 130 mln)
•    w roku 2021 – 129 866 tys. zł (ok. 130 mln)
•    w roku 2022 – 135 290 tys. zł (ok. 135 mln)
•    w roku 2023 – 139 814 tys. zł (ok. 140 mln)
•    w roku 2024 – 259 172 tys. zł. (ok. 259 mln)
•    w roku 2025 – 285 928 tys. zł. (ok 286 mln)
•    w roku 2026 – zaplanowano zwrot w wysokości – ok. 292 mln

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 21 lutego 2014 r. o funduszu sołeckim (Dz. U. poz. 301 z późn. zm.)

http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20140000301

Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 8 lipca 2014 r. w sprawie wzorów informacji przekazywanych przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) i wojewodę, trybu zwrotu części wydatków gmin wykonywanych w ramach funduszu sołeckiego oraz wzoru wniosku o ten zwrot (Dz. U. z 2023 r. poz. 453)

https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20230000453/O/D20230453.pdf